بهواسطۀ شرایط اجتماعی و سیاسی موجود در ایران، جایگاه اقتصادی هنر و سرمایهگذاری در آن با تاخیر زیادی نسبت به کشورهای دیگر اهمیت یافته است و در کمتر از دو دهۀ اخیر توانسته به سیر نظاممندی برسد و مباحث مالی و اقتصادی در هنرِ معاصر و روابط مالی آن مورد توجه قرار گیرد. اگرچه در اواخر دهۀ پنجاه شمسی اولین بررسیهای مالی در زمینۀ هنر در ایران شکل گرفت اما بهواسطۀ رخدادهای سیاسی این امر تا دهۀ 70 شمسی رشد قابل ملاحظهای پیدا نکرد. در سال 2006 به دنبال برگزاری حراجهایی چون کریستیز و ساتبیز در منطقۀ خاورمیانه، حراج تهران و بهفروشرسیدن آثار ایرانی، بازار هنرمندان ایران در داخل و خارج از ایران بهبود یافت و عرضه و تقاضای بیسابقهای در این عرصه شکل گرفت.
پس از موفقیت هنرمندانی چون فرهاد مشیری، حسین زندهرودی، محمد احصایی، پرویز تناولی و سهراب سپهری در حراجیهایی که از سال 2006 به بعد در دبی برگزار شد، بهتدریج هنرمندان دیگری از ایران مورد توجه قرار گرفتند و ارقام فروش طی سالهای پس از آن روبهفزونی گذاشت. بهدنبال این رشد و فزونیِ قیمت آثار هنرمندان، که در نتیجۀ تقاضای مخاطبان هنر ایران شکل گرفته بود مبادلات هنری در بین گالریها و سوداگران هنر نیز افزایش یافت. این موفقیتها و رونق روزافزون آن با برگزاری حراج تهران از سال 2012، بیش از پیش افزایش یافته است.
البته باید گفت این بازار هنوز هم از پراکندگی و عدم انسجانم دادهها رنج میبرد و نظام مؤثری تاکنون این خلاء را پوشش نداده است، چرا که در شرق و در ایران، بسیاری از هنرمندان و منتقدان معتقد بودند که بیان ارزشهای مالی هنر و رویکار آمدن مباحث مالی، قداست هنر را مخدوش میسازد.
در هر حال با همۀ این شرایط در بسیاری از موارد به هنر معاصر ایران صدماتی وارد شده است، چرا که سود حاصل از داد و ستد آثار هنری نه تنها به ارزشبخشیدنِ هنر کشور نقش مهمی داشته، بلکه سهم مناسبی از داد و ستد هم میتوانست بههمراه داشته باشد.
اکنون حراج تهران، به شکلی ساختار یافته از خردادماه سال 1391 آغاز به کار کرده است و تاکنون 9 دورۀ متوالی آن برگزار شده است و در دیماه امسال دهمین دورۀ آن برگزار خواهد شد. حراج تهران تاکنون بخش عظیمی از مجموعهداران داخلی و خارجی را به خود جذب کرده است و باعث شده آثار هنریِ این حراج به یکی از سرمایهها درکنار ارز، طلا و سهام برای سرمایهگذاران واقع شود. در اینجا ما نیز با نگاهی اقتصادی این نه دوره را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
بهطورکلی مجموعِ افراد در عرصۀ بازار هنر شامل طیف عظیمی از هنرمندان، منتقدان، کیوریتورها، مجموعهداران، کارنماها، گالریها، حراجیها، بانکها، موزهها و دیگر مراکز اجتماعی هستند که تمامی جنبههای هنر از خلق تا فروش آن و مسائل دیگر را در این مسیر پوشش دادهاند.
عوامل موثر در قیمت آثار نقاشی عبارتند از: اندازۀ اثر، کیفیت اثر، تکنیک اجرا، هنرمند خالق اثر، بازۀ زمانی زندگی هنرمند در زمان خلق اثر و...؛ اما هر کدام از موارد بسته به موقعیت میتوانند تاثیر کمتر یا زیادتری داشته باشند، اگرچه قیمت آثار هنری در حراجیها، نهایتا با تعامل بین عرضۀ اثر هنری و تقاضای سرمایهگذاران هنری به وجود میآید.
در این گزارش حداقل و حداکثر برآورد اولیه عبارت است از برآورد تقریبی پیشبینی کارشناسان حراج از قیمت به فروشرسیدن اثرهنری؛ به این صورت که کمینۀ آن بهعنوان قیمت ذخیره بوده و در بیشینۀ آن امکان حداکثر فروش اثر و توقع حراجی در رابطۀ با فروش اثر خواهد بود که این مقدار در بسیاری موارد که قیمتهای چکشخورده برای آثار هنری از حداکثر قیمت کارشناسی بیشتر بوده، نشاندهندۀ پویایی و توان این بازار خواهد بود؛ این رقم، پایۀ قیمت اثر هنری در دورههای بعدی خواهد بود، به این ترتیب که اگر اثری از این بازه عبور کند و رشد قیمتی خارج از انتظار حراج داشته باشد در دورههای بعدی قیمت کارشناسی آن افزایش خواهد یافت. در دورههای مختلفِ حراج، کمینه و بیشینه صعود قیمت و یا سود حاصل، از تفاضل میان قیمت فروخته شده و بیشینه و کمینه برآورد اولیه بهدست میآید.
فراوانی هنرمندان در 9 دورۀ حراج
در بین هنرمندانِ 9 دورۀ حراج، پرویز تناولی با 17 اثری که در هفت حراج تهران ارائه داده است، هنرمندی است که بیشترین تعداد اثر را تاکنون در حراج تهران به فروش رسانده است. پس از تناولی از دیگر هنرمندانی که میتوان نام برد حسین زندهرودی و سهراب سپهری هرکدام 14 اثر، کوروش شیشهگران و مسعود عربشاهی 13 اثر و ژازه تباتبایی و محمد احصایی با 12 اثر در حراج شرکت داشتهاند. تعداد هنرمندان حراج، 281 نفر در کل نه دوره بوده و از آنجا که تعداد دورههای حراج هنرمندان معاصر و جوان تاکنون دو دوره برگزار شده است، میانگین سنی کل هنرمندان در قید حراج تاکنون به مرز 69 سال رسیده است که این رقم با افزایش تعداد دورههای هنر معاصر رو به کاهش خواهد گذاشت. بیشترین و کمترین میانگین سنی در بین هنرمندان در قید حیات به ترتیب در دو دورۀ نهم و یکم حراج بوده است.
تعداد هنرمندان در قید حیات نیز در دورههای حراج هنر معاصر بهدلیل گزینش هنرمندان جوان در دو دورۀ ششم و هشتم بیش از سایر حراجها بود. محمد امین منتظری تا کنون با 26 سال سن (متولد سال 1371) جوانترین هنرمند در نه دورۀ حراج بود.
بیشترین فراوانی آثار در نه دورۀ حراج، در دورۀ چهارم با 125 اثر از هنرمندانی معاصر و مدرن در بازۀ سنی 31 سال (1366-محمد طباطبایی) تا 170 سال ( 1227 شمسی- کمالالملک) بود.
خریداران و مخاطبان حراج
خریداران آثار در حراج تهران تاکنون در پنج دستۀ کلی قرار گرفتهاند:
1- موسسات، سازمانها و موزههایی که بهصورت سازماندهی شده اقدام به خرید آثار هنری و غنیکردن مجموعه و گنجینههای خود میکنند.
2- خریداران ساکن ایران که اغلب ساکنان اصفهان و تهرانند.
3- خریداران خارج از ایران که از داخل و خارج ایران آثار ایرانی میخرند.
4- صاحبان سرمایهای که بهتازگی در هنر شروع به سرمایهگذاری کردهاند.
5- نوخریدارانی که بهصورت پراکنده اقدام به خرید آثار هنری میکنند.
اما فارغ از نوع خریداران، تثبیت و افزایش تعداد آنها در حراج تهران و روند روبهرشدشان نشان میدهد که خریداران در هر دوره با اعتماد و دانش بیشتر در دورههای بعدی شرکت جسته و این حراج توانسته نیازهای متقاضیان خود را پوشش دهد تا متقاضیان و خریداران این حراج را به خریداران ثابت تبدیل کند.
کل خریداران حراج تهران که موفق به خرید اثر هنری شدهاند تاکنون به حدود 400 نفر رسیده است. این رقم تنها خریدارانی هستند که در مزایدهها موفق به خرید اثر مورد نظر خود رسیدهاند. درصد فراوانی خریداران ثابت، خریداران جدید و کل خریداران در هر دوره را در نموداهای دایرهای میبینید. اما هیجان هر حراج، در نتیجۀ فشردگی رقابت بین خریداران برای پیروزی در خرید خواهد بود که این امر در حراج پنجم بیش از حراجهای دیگر وجود داشته است. فشردگی رقابت در بین خریداران بهطور متوسط از میانگینِ تعداد هر بید برای هر اثر در حراجها، از تقسیم کل تعداد بیدها به تعداد آثار به دست آمده است که بعد از حراج پنجم به ترتیب در حراجهای سوم، ششم و در نهایت در حراج نهم و چهارم رقابت و هیجان بیشتری برای خرید آثار هنری وجود داشته است.
پراکندگی قیمتهای چکشخورده در 9 دورۀ حراج
قیمت آثار حراج تاکنون در بازۀ بین 3 میلیون تومان تا 1/5 میلیارد تومان برآورد شده است، پایینترین قیمت چکشخورده مربوط به عکسی در اولین دورۀ حراج تهران در سال 1391 با قیمت 3 میلیون تومان و گرانترین اثر این حراج در نهمین دورۀ حراج با قیمت 5 میلیارد تومان و 100 میلیون تومان متعلق به نقاشی سهراب سپهری بود.
در بین 841 اثر حاضر 325 اثر (39 درصد آثار) زیر 50 میلیون تومان، 156 اثر بین 50 تا 100 میلیون تومان، 281 اثر بین 100 تا 500 میلیون و 45 اثر بین 500 میلیون تا 1 میلیارد تومان چکش خوردند و 3 درصد آثار روی یک میلیارد تومان چکش خوردند. میزان پراکندگی قیمت این آثار را در نمودار روبرو مشاهده میکنید.
قیمت کارشناسی، به معنای برآورد تقریبی از قیمت یک اثر است که کمینۀ آن بهعنوان قیمت ذخیره و بیشینۀ آن امکان حداکثر فروش و سطح توقع حراج تهران از فروش اثر را نمایان میسازد، در نمودار بعدی بسیاری از مواردی را میبینید که قیمتهای چکشخورده بیش از حداکثر قیمت کارشناسی بوده که نشاندهندۀ قابلیت بالای این بازار بوده است. نمودار زیر ترکیبی از قیمتهای فروخته شده و برآوردهای اولیه را در بین آثار روی 500 میلیون تومان را نشان میدهد.
ارزیابی قیمت نهایی آثار نسبت به قیمتهای کارشناسی در 9 دورۀ حراج
در بین 841 اثر موجود در کل دورههای حراج، چیزی حدود 57 درصد آثار برابر با 476 اثر، با قیمتی بیشتر از حداکثر انتظار کارشناسان حراج چکش خورد، این درصد از افزایش قیمت در بین آثار حراج تهران موفقیت حراج تهران را در جذب مشتاقان و خریداران آثار هنری و توانایی این بازار در بالابردن میزان اشتیاق خریداران حراج بوده است. همچنین 215 اثر، 26 درصد دیگر از مجموع آثار بین دو برآورد کمینه و بیشینۀ کارشناسی شدۀ حراج چکش خوردند. به طور کلی 89 درصد از آثار بیش از قیمت برآوردشدۀ اولیۀ آثار چکش خورد و تنها 5 درصد برابر با 44 اثر تاکنون پایینتراز انتظار کارشناسان حراج چکش خورده است.
فراوانی آثار در 9 دورۀ حراج
در نه دورۀ برگزاری حراج تاکنون تعداد 841 اثر متعلق به 281 هنرمند حضور داشته است و 37 هنرمند از بین 281 هنرمند حاضر در طول دورههای حراج تهران بیش از 6 مرتبه آثار خود را بهفروش رساندهاند، کوروش شیشهگران نیز تنها هنرمندی است که در هر 9 دورۀ حراج آثارش حضور داشته است. حسین زندهرودی، ژازه تباتبایی، پرویز کلانتری، ناصر اویسی، رضا مافی و آیدین آغداشلو دیگر هنرمندانی بودهاند که تنها در یک دوره از حراج آثارشان ارائه نشده است و در 8 دورۀ بعدی آثارشان به فروش رسیده است. باید توجه داشت فراوانی آثار نقاشی در کلیۀ دورهها بیش از سایر رشتهها بوده بهطوریکه در مجموع، آثار نقاشی 66 درصد از حجم آثار کل دورهها را داشته است.
پس از نقاشی نیز، دو رشتۀ حجم و نقاشیخط به میزانی تقریبا برابر فراوانی بیشتری نسبت به سایر مدیاها داشتند. از بین 841 اثری که تاکنون در حراج ارائه شده است، 554 اثر نقاشی بیشترین فراوانی و پس از آن به ترتیب آثار نقاشیخط با 115 اثر، حجم 111 اثر، عکس و کولاژ 53 اثر و چاپ کمتر از باقی مدیاها و 8 اثر بوده است.
بالاترین چکشخوردهها در 9 دورۀ حراج
24اثر برتر نُه دوره از حراج و نرخ رشد آنها را در نمودار زیر میبینید؛ در بین 24 اثر برتر کل دورههای حراج 10 اثر از نقاشیهای سهراب سپهری بوده است؛ حسین زندهرودی و منوچهر یکتایی دیگر هنرمندانی بودند که بیش از یک بار نام آنها در لیست دیده میشود.
در بین این آثار میلیاردی بیشترین نرخ رشد مربوط به گلدانی با لکههای پر انرژیِ سبز و سرخ بر فضایی سفید و لایتناهی متعلق به منوچهر یکتایی است که تقریبا با سه برابر قیمت میانگین اولیۀ او و با نرخ رشد 194 درصد نسبت به میانگین برآورد اولیه، بیشترین نرخ رشد را در بین 24 اثر گران حراج داشته است.
برترین هنرمندان ایران در بازار جهانی
اما در حراجهای بینالمللی و خارج از ایران فارغ از نامهایی که هر ساله در حراج تهران میدرخشند اسامی هنرمندانی چون علی بنیصدر و شیرین نشاط را میتوان مکررا یافت. شیرین نشاط در حراجهای بینالمللی تاکنون 598 اثر در حراجهای بینالملل ارائه داده است؛ پس از نشاط نیز، فرهاد مشیری بهعنوان هنرمند محبوبی که در حراجهای خاورمیانه اغلب طرفداران و خریداران زیادی را به خود جذب کرده است، درمجموع 146 اثر را با مجموع قیمت 18 میلیون و 750 هزار دلار به فروش رسانده است. همچنین در حراجهای بینالملل فرهاد مشیری، پس از ریوان رابین (Reuven Rubin)، گرانترین هنرمند خاورمیانه در حراجهای بینالمللی شده است.
در ردهبندی برترین هنرمندان ایرانی در 8 سال اخیر نیز نام فرهاد مشیری، شیرین نشاط و پرویز تناولی در صدر جدول قرار گرفته است.
صدرنشینان جداول نرخ رشد
بیشترین نرخ رشدها در 9 دورۀ حراج
بطورکلی بیشترین نرخ رشد در بین همۀ آثار مربوط به نقاشیخط مهرداد شوقی حقدوست در چهارمین حراج در سال 1394 و با نرخ رشد 780 درصدی بود که با قیمت اولیۀ 4 میلیون تومان، با 9 برابر میانگین قیمت کارشناسی و 44 میلیون تومان به فروش رسید. پس از مهرداد شوقی حقدوست، از بهمن دادخواه، عنایتالله نظری، علی فرامرزی، رضا کیانیان، تاها بهبهانی و دانا نهداران آثاری ارائه شد که با نرخ رشدی بیش از 400 درصد چکش خوردند. ده اثری که بیش از انتظار کارشناسان حراج چکش خوردند اغلب در دورههای دوم، سوم و چهارم حراج رقم خوردند که در جدول زیر قابل مشاهدهاند.
بیشترین نرخ رشدها در دورۀ اول
در بین کل آثار دورۀ اول 17 اثر نرخ رشدی بالای 50 درصد نسبت به میانگین برآورد اولیه داشتند که بیشترین نرخ رشد نسبت به میانگین قیمت برآوردشده، به عکس رضا کیانیان با نرخ رشدی برابر با 117 درصد و پس از آن نقاشی ناصر پلنگی با نرخ رشدی 113 درصدی تعلق گرفت که با رقم 17 میلیون تومان و با میانگین برآورد اولیۀ 8 میلیون، دومین اثری بود که بالاترین نرخ رشد را در رقابت خریداران از آن خود کرد. باقی آثار با نرخ رشد بالاتر از 50 درصد را در نمودار روبرو بینید.
بیشترین نرخ رشدها در دورۀ دوم
در دور دوم آثار عکاسی با نرخ رشدی 110 درصدی نسبت به میانگین قیمت اولیه چکش خوردند، اگرچه این افزایش نرخ رشد به دلیل فروش اثر رضا کیانیان بود که بیشترین نرخ رشد این دوره را به همراه نقاشیخطی از عنایتالله نظری به میزان 400 درصد و قیمتی 5 برابر میانگین قیمت اولیه، صاحب شده بود. 60 درصد آثار این دوره، برابر با 50 اثر، رشدی بیش از 50 درصد نسبت به میانگین برآورد اولیه داشتند و همچنین 25 اثر و معادل 30 درصد آثار رشدی بیش از 100 درصد داشتند. با توجه به تقاضا و رقابت فعال خریداران، درصد قابل توجهی از آثار از اقبال غیرقابل باوری در فروش برخوردار شدند و از مجموع 82 اثر، 77 اثر و 95 درصد آثار رشد مثبتی نسبت به میانگین برآورد اولیه داشتند.
بیشترین نرخ رشدها در دورۀ سوم
در بین 4 مدیای دورۀ سوم، بیشترین رشد در بین آثار حجم با 133 درصد بود و بهای متوسط فروش هر اثر 9/149 میلیون تومان بود. این رقم برای هر اثر نقاشی 25/169 میلیون تومان و برای آثار نقاشیخط 164میلیون تومان برآورد شد که گرانترین مدیاهای این دوره بودند. بیشترین نرخ رشد در بین آثار نیز مربوط به مجسمۀ بهمن دادخواه از مجموعۀ «گروگانها» بود، که 5.7 برابر میانگین قیمت اولیه و نرخ رشدی برابر با 471 درصدی بهفروش رسید. در این حراج 89 اثر نسبت به میانگین برآورد اولیۀ آثار رشدی مثبت داشتند. از بین 90 اثر، 74 اثر، رشدی بیش از 50 درصد داشتهاند که در نمودار زیر تنها 50 اثری که رشد 100 درصدی داشتهاند، نمایش داده شده است.
بیشترین نرخ رشدها در دورۀ چهارم
بیشترین نرخ فروش این دوره به اثر نقاشیخط مهرداد شوقی حقدوست، با برآوردی بین 4 تا 6 میلیون تومان، با قیمت 44 میلیون تومان و 8/8 برابر میانگین قیمت اولیه به فروش رسیده بود. وجود این نقاشیخط و رشد 780 درصدی آن باعث بالابردن نرخ رشد در مدیای نقاشیخط بود. 53 اثر در این حراج، با رشدی بیش از 50 درصد میانگین برآورد اولیه داشتند و 101 اثر در بین آثار رشد مثبت داشتهاند.
بیشترین نرخ رشدها در دورۀ پنجم
در این دوره از حراج در بین 80 اثر، 30 اثر نرخ رشدی بالای 50 درصد داشتند. بیشترین نرخ رشد این دوره نیز مربوط به نقاشی «پیرمرد چپقیِ» جعفر پتگر بود. این اثر با رقم اولیۀ 40 تا60 میلیون تومان توانست با نرخ رشدی 340 درصدی، 220 میلیون تومان چکش بخورد. یازده اثر در بین این آثار نرخ رشدی بالای 100 درصد داشتند که 9 اثر نقاشی از هنرمندانی چون منوچهر یکتایی، ژازه تباتبایی، منصور قندریز، حسین کاظمی، عیسی بهادری، مهدی ویشکایی و همچنین مجسمهای از پرویز تناولی و نقاشیخط محمد احصایی در بین آنها بود.
بیشترین نرخ رشدها در دورۀ ششم
بیشتین نرخ رشد در بین مدیاهای مختلف دورۀ ششم مجددا به آثار نقاشیخط با نرخ رشد 65 درصد بود، باقی رشتهها به ترتیب با نرخهای رشد 45، 30، 29 و 15 درصد، به ترتیب به آثار حجم، نقاشی، عکس و چاپ تعلق گرفت. در بین کل آثار دورۀ ششم نیز 38 اثر نرخ رشدی بالای 50 درصد نسبت به میانگین برآورد اولیه و 11 اثر رشدی 100 درصدی داشتند. بیشترین نرخ رشد نسبت به میانگین قیمت برآوردشده در دورۀ ششم به نقاشیخط رضا رینهای با نرخ رشدی برابر با 344 درصد تعلق داشت که 4.5 برابر قیمت اولیۀ خود چکش خورد، پس از او نیز نقاشی علی فرامرزی با تقریبا سه برابر قیمت اولیه و با نرخ رشدی 186 درصدی دومین اثری بود که بالاترین نرخ رشد را در رقابت خریداران از آن خود کرد.
بیشترین نرخ رشدها در دورۀ هفتم
آثار نقاشیخط در این دوره برخلاف دورۀ پیشین خود نسبت به سایر رشتههای هنری با اقبال خوبی مواجه نبود و با نرخ رشدی منفی پس از عکاسی در ردۀ چهارم نشست. بیشترین نرخ رشد این دوره در بین مدیاهای مختلف به آثار حجم و با نرخ رشدی 16 درصدی بود. در این دوره تنها 6 اثر نسبت به میانگین برآوردهای کمینه و بیشینه با رشدی بیش از 50 درصد مواجه بودند و بیشترین نرخ رشد نیز به اثر منوچهر نیازی با رشد 150 درصد بود که 2.5 برابر قیمت اولیه به قیمت 150 میلیون تومان به فروش رسید.در این دوره از حراج در بین71 اثر، 41 اثر، برابر با 58 درصد از آثار نرخ رشدی مثبت داشتند.
بیشترین نرخ رشدها در دورۀ هشتم
میزان نرخ رشد فروش مجموع حراج در دورۀ هشتم 25 درصد بودکه به ترتیب رشتۀ مجسمه بیشترین فروش و بیشترین نرخ رشد (123 درصد) را نسبت به میانگین برآورد اولیه به دست آورد. بیشترین نرخ رشد به جوانترین هنرمند این دوره، اثر امین منتظری با عنوان «جنگ کارناوال» و برآورد اولیهای بین 40 تا 60 میلیون تومان و با رقم رشدی به بزرگی 270 درصد نسبت به میانگین برآورد اولیه و قیمتی بیش از پنج برابر قیمت اولیۀ خود (185 میلیون تومان) به فروش رسید. هر 5 اثری که بالاترین نرخ رشد را داشتند در دو سال اخیر خلق شده بودند.
بیشترین نرخ رشدها در دورۀ نهم
بیشترین درصد رشد در دورۀ نهم مربوط به نستعلیق و نقاشیخط «یا علی مدد یا مولای درویشان» زرین قلم بود که برای بار دوم در حراج تهران فروخته شد و با رشد خارج از انتظارِ 320 درصدی و با قیمتی بیش از 5 برابر قیمت اولیه فروخته شد. پس از اثر زرین قلم دومین اثر با بیشترین رشد نقاشی محمود زنگنه بود که بیش از سه برابر قیمت اولیه و با رشدی برابر با 185 درصد دومین نرخ رشد را داشت. در بین 78 اثر موجود در دورۀ نهم 53 اثر نرخ رشدی مثبت نسبت به میانگین برآورد اولیه داشتند. لیست 12هنرمندی که آثارشان رشدی بیش از 50 درصد داشتهاند را در نمودار زیر میبینید.
ارزیابی فروش دوره های حراج
میزان فروش کل در 9 دورۀ حراج
میزان فروش کلی مدیاهای مختلف بهطور مجموع در کلِ نُه دوره، تاکنون حدودا بهرقم 153 میلیارد تومان و بهطوردقیق 1.529.460.000.000ریال رسیده است. از مجموع حجم فروش 68 درصد به آثار نقاشی با رقم 105 میلیارد و 5/435 میلیون تومان، آثار مجسمه و حجم با رقم 22 میلیارد و 455 میلیون تومان، 14.7 درصد، آثار نقاشیخط با رقم 21 میلیارد و 717 میلیون تومان 14.2 درصد و عکس و چاپ در مجموع با رقم 3 میلیارد و 5/338 میلیون تومان در مجموع 2/2 درصد از میزان کل فروش را به خود اختصاص دادند.
فروش کلی آثار این 9 دوره منهای دورههایی که هنرمندان معاصر و جوان اختصاص داده شده بود، رشد چشمگیر و صعودیای داشت که نشان از تثبیت حراج داشته است.
در طول 9 دورۀ فروشِ آثار در حراج تهران و در بین 841 اثر هنری تنها 10 اثر معادل یک درصد کل آثار به فروش نرسید که میزان استقبال مخاطبان حراج تهران و اعتماد سرمایهگذاران هنری به حراج تهران را نتیجه میدهد.
میزان فروش کل در دورۀ اول
در بین آثار موجود در این حراج آثار نقاشی، به دلیل فراوانی زیاد و تنوع در تعداد و سبک، میزانی برابر با 58 درصد از فروش کل را به خود اختصاص داد.
با توجه به تعداد آثار نقاشی و رقمی که از حجم فروش به خود اختصاص داده بود، میانگین فروش آثار برای هر یک اثرِ نقاشی، رقمی برابر با 30 میلیون و 900 هزار تومان شد. این رقم برای سایر مدیاهای نقاشیخط 34 میلیون و 500 هزار تومان و برای آثار مجسمه و حجم 19 میلیون بود. در این دوره سهمی برای آثار چاپی وجود نداشت و هیچ اثر چاپی به حراج راه نیافت.
میزان فروش کل در دورۀ دوم
دومین حراج تهران در مجموع به 6 میلیارد و 627 میلیون تومان دست یافت که با تفاضل چهار میلیارد و 623 میلیون تومان نسبت به حراج اول به رشدی برابر با 227 درصد، چیزی بیشتر از سه برابر مجموع قیمت حراج اول رسید. همچنین افزایش نقطهبهنقطۀ قیمت پایۀ این حراج نسبت به سال ماقبل خود 117 و 115 درصد بود که هر سال نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است. این میزان رشد نشاندهندۀ میزان موفقیت حراج تهران در دستیابی به ارتقای کیفی و کمی مارکتینگ هنر در مدت کمِ دو سال بود.
در این حراج نزدیک به چهار میلیارد از کل فروش به آثار نقاشی، یک میلیارد و 300 میلیون تومان به آثار نقاشیخط و یک میلیارد به آثار مجسمه اختصاص یافت.
بدین ترتیب بیشترین فروش با درج تعداد آثار و میانگین فروش مدیاهای مختلف، برخلاف تصور به آثار نقاشیخط تعلق داشت و رقم کلی هر اثر نقاشیخط بیش از سایر مدیاها برابر با 109.75 میلیون تومان و پس از آن، آثار مجسمه با رقم 86.3 میلیون تومان بعد از نقاشیخط رکورد این دوره را داشتند؛ آثار نقاشی نیز با میانگین رقم 79.5 میلیون تومان در جایگاه سوم قرار گرفت.
میزان فروش کل در دورۀ سوم
در طول سه سال برگزاری حراج، با وجود افزایش اشتیاق به خرید در بین متقاضیان آثارهنری، رقابت برای خرید اثر هنری فشردهتر شد. در این حراج نسبت به دورۀ ماقبل خود، رشدی بیش از 2 برابر و نرخی 104 درصدی را تجربه کرد. همچنین این دوره رشدی 567 درصدی و 6.7 برابر دورۀ اول را داشت.
تعداد متقاضیان این دوره نیز 75 نفر بودند که 34 نفر آنها موفق به خرید اثر شدند درحالی که در دوره قبل، از 70 متقاضی خرید، 36 نفر آنها موفق به خرید اثر هنری شدند. در سال اول نیز از بین 58 نفر شرکتکننده 31 نفر توانستند آثاری را از آن خود کنند.
باتوجه به دادههای آماری، همۀ رشتهها با رشدی بیش از 75 درصد نسبت به میانگین برآورد اولیه به فروش رسیدند. بیشترین فروش نیز به آثار حوزه نقاشی تعلق داشت، که با توجه به تنوع شیوه و تعداد آثار نقاشی قابل انتظار بود و رشد قابل توجه 134 درصدی نسبت به میانگین برآورد کمینه را مطابق نمودار کسب کرد.
میزان فروش کل در دورۀ چهارم
فروش این دوره با رقم 20 میلیارد و 690 میلیون تومان در مقایسه با سال گذشته که رقم نهایی آن چیزی حدود 13 میلیارد و 400 میلیون تومان بود، رشد تقریبی 53 درصد داشت؛ همچنین به نسبت مینیمم قیمت تخمینزدهشده که رقمی حدود 13 میلیارد تومان بود، به رشدی 55 درصدی رسید. کلیۀ آثار این دوره به فروش رسید اگرچه سه اثر این دوره بعد از اتمام حراج پیشنهاد قیمت داشتند و با مینیمم قیمت پیشنهادی در نهایت فروخته شدند.
افزایش قیمت چکشخوردۀ حراج دورۀ چهارم نسبت به دورۀ اول 922 درصد و نسبت به حراج ماقبل خود 53 درصد بوده است، همچنین افزایش نقطهبهنقطۀ قیمت پایۀ سال چهارم نسبت به سال سوم 110 درصد و نسبت به سال اول 615 درصد بوده است، که هر سال نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است.
میزان فروش در بین آثار دورۀ چهارم با توجه به رقم بالای آثار نقاشی بیش از سایر مدیاها و به مبلغی حدود 10 میلیارد تومان رسید، که 75 درصد از میزان فروش کل را به خود اختصاص داد. پس از نقاشی نیز به ترتیب رشتههای نقاشیخط با رقم یک میلیارد و 649.5 میلیون تومان و حجم با رقم یک میلیارد و 359 میلیون تومان و پس از آن عکس با 232 میلیون و تنها اثر چاپی این دوره که کاری از خسرو حسنزاده بود، با رقم 40 میلیون تومان فروخته شد؛ همچنین بهای متوسط فروش هر اثر نزدیک به 165میلیون تومان بود که در عرصۀ مبادلات آثار هنرهای تجسمی کشور در آن سال، بیسابقه و بسیار چشمگیر بود.
میزان فروش کل در دورۀ پنجم
حراج پنجم با فروش موفق و کلی 25 میلیارد و 787 میلیارد تومان پایان یافت. این رقم نسبت به دورۀ پیش از خود، بیش از 5 میلیارد تومان افزایش قیمت، با رشدی 25 درصدی توانست به تعادل برسد. مجموع رقم فروختهشدۀ حراج پنجم نسبت به حراج اول نزدیک به 1180 درصد رشد داشته و به همین ترتیب این رقم با کاهش در سالهای بعدی و رسیدن به اختلاف 25 درصدی به ثبات معقولی رسید.
رقم فروش مدیاهای مختلف، به ترتیب برای آثار نقاشی مبلغ 19.937 میلیون تومان، 79 درصد از میزان فروش را به خود اختصاص داد. اما با وجود درصد پایین آثار حجم در این دوره، این آثار بیشترین تقاضا را برای خرید داشتند و با 205 درصد رشد نسبت به مجموع قیمتهای اولیۀ این آثار در ردۀ اول مدیاهای پرتقاضا از سمت خریداران قرار گرفتند. از بین این 80 اثر به نمایش درآمده 79 اثر به فروش رسید و تنها یک اثر پایینتر از برآورد اولیه، پیشنهاد قیمت داده شد و بهفروش نرسید، باقی آثار در مزایده بیش از برآورد اولیه چکش خوردند. آنچه در این حراج شگفتیساز شد فروش بیسابقۀ 6 اثر بالای یک میلیارد تومان بود، که رکورد جدیدی را رقم زد این اتفاق در حالی رخ داد که در دورههای قبل و در دورههای سوم و چهارم تنها دو اثر به فروشی روی یک میلیارد رسیده بودند.
میزان فروش کل در دورۀ ششم
اولین دوره از فروش آثار هنرمندان معاصر و جوان در حراج ششم باعث شد این حراج رشدی کمتر از دورههای پیشین داشته باشد، این مساله که کاملا قابل پیشبینی بود، نسبت به سه دورۀ پیش از خود با رشد منفی روبرو شد، گرچه حراج ششم را از لحاظ گزینش آثار و هنرمندان انتخابی را تنها میتوان با خودش مقایسه کرد.
آثار نقاشی در حراج ششم به نسبت دیگر دورهها سهم کمتری نسبت به دورههای قبل، حدود 7 میلیارد تومان (56 درصد) از میزان فروش را به خود اختصاص داد. پس از نقاشی نیز آثار حجم با رقم 2.7 میلیارد تومان (20 درصد)، آثار نقاشیخط با دو میلیارد تومان (18 درصد) و عکس و چاپ نیز در مجموع 6 درصد باقیماندۀ حجم فروش را به خود اختصاص دادند. در این دوره از حراج 121 اثر موجود، تنها دو اثر از هنرمندان جوان به فروش نرسید.
میزان فروش کل در دورۀ هفتم
دورۀ هفتم با رشدی مثبت نسبت به همۀ دورههای قبل و با ارقامی نزدیک به دورۀ پنجم و رشدی 112 درصدی نسبت به دورۀ پیش از خودش درخشید.
از مجموع فروش کل به میزان 26 میلیارد و 113 میلیون تومان، بیشترین حجم فروش در حوزۀ نقاشی دیده میشد که باتوجه به فروانی آثار و همچنین با توجه به تنوع آثار شرکتکننده قابل انتظار بوده و رشدی 28 درصدی نسبت به برآورد کمینه را داشت. فروش کلی نقاشی 16.7 میلیارد تومان، از 26.1 میلیارد تومان (برابر با 64 درصد) بود، فروش سایر مدیاها در مجموع برابر با 9 میلیارد و 440 میلیون تومان و 36 درصد از حجم معاملات را داشتند، به این ترتیب بهای متوسط فروش برای هر اثر نقاشی 297 میلیون تومان رقم میخورد که در عرصه مبادلات آثار هنرهای تجسمی در کشور همچنان بیسابقه بود.
میزان فروش کل در دورۀ هشتم
این دوره از حراج تهران که دومین دورهاش را با تمرکز بر آثار هنر معاصر ایران گذراند از حیث مفهوم و ساختار هنری، تجربهای متفاوت با هنر معاصر داشت و مجالی برای هنرمندان جوان بود تا آثارشان در معرض دیدهشدن قرار گیرد. بنابراین با توجه به این خصوصیت، نوع آثار و فروش آنها، نباید انتظار فروشی برابر در دورۀ هفتم داشت و با آن قیاس به عمل آورد. با این حال نسبت به دورۀ همتای خودش با رشدی 17 درصدی مواجه بود.
در این دورۀ حراج تنوع زیادی در نوع آثار هنری به چشم میخورد؛ از چاپ دیجیتالِ عکس گرفته تا آیینهکاری، رنگ روغن، گواش، چاپ، کلاژ و حجمهای چوبی، فلزی و سرامیکی را دربرمیگرفت. نقاشی مطابق هر ساله، فروشی موفقتر از نقاشیخط، مجسمه و عکس را تجربه کرد و بالاترین سهم فروش را به خود اختصاص داد، که این امر همچنان به دلیل تنوع در تعداد و سبک آثار، میزان اشتیاق خریداران را در این حوزه نشان میداد.
همچنین با رقم حاصل از میانگین قیمت، نسبت به تعداد آثار، برای هر اثر نقاشی بهطور متوسط قیمتی حدود 128 میلیون به دست آمد. این رکورد فروش آثار هنری، رقمی درخشان برای هنرمندان معاصر است که میزان موفقیت حراج تهران در رشد و به ثباترساندن کیفی و کمی مارکت هنر را نشانگر بود.
میزان فروش کل در دورۀ نهم
حراج تهران در آخرین دورۀ خود، فروشی بالاتر از همۀ دورههای پیشین با خود داشت و با افزایش نرخی بین 20 درصد تا 1450 درصد در مقابل سایر حراجها مواجه شد.
بر طبق آمار بهدست آمده، سهم فروش آثار نقاشی میزانی برابر با 68 درصد از فروش کل بود، پس از نقاشی، رشتۀ نقاشیخط 19 درصد و سپس مجسمهسازان 12 درصد از حجم فروش کل را به خود اختصاص دادند. همچنین نرخ رشد در رشتۀ حجم بیشتر از رسانههای دیگر بود که بهطور مجموع 40 درصد نسبت به برآورد اولیۀ کارشناسان حراج رشد داشت. پس از حجم، رشتۀ نقاشیخط با 30 درصد افزایش نرخ رشد، دومین رسانهای بود که خارج از انتظار کارشناسان فروخته شد. در مورد آثار نقاشی نیز بهطورمجموع هر 59 اثر 17.5 میلیارد تومان تخمین زده شده بود که در نهایت با رشدی 18 درصدی 21.5 میلیارد تومان چکش خوردند.
اگر نگاهی دیگر به ارقام فروش بیندازیم، خواهیم دید بهطورکلی 63 اثر از 78 اثر موجود روی 100 میلیون تومان چکش خوردند و فروش پنج اثر بالای یک میلیارد تومان و چکشخوردن 63 اثر بالای 100میلیون تومان، دستاوردی جدید از حراج تهران بود.