ارزشمندی یک اثر هنری تابعی از متغیرها و عوامل مختلف است که در این بین زمان یکی از مهمترین آنهاست. "زمان" همانطورکه بر تمامی پدیده‌های اطراف ما اثرگذار است به صورت‌های گوناگونی می‌تواند بر ارزش یک اثرهنری تاثیرگذار باشد. در ادامۀ این موارد را یک‌به‌یک و خلاصه‌وار بررسی خواهیم کرد، با ذکر این نکته که ممکن است علاوه بر این موارد زمان به شکل‌های دیگری نیز در تغییر ارزش آثار هنری نقش ایفا کند.

دوران طلایی هنرمند

هر هنرمندی در طول دوران فعالیت خود دارای دوران آغازین، دوران رشد، دوران بلوغ (دوره طلایی یا اوج) و دوران افول است. گرچه ممکن است هنرمندان سوپر استار دوران افول نداشته باشند، همچنین ممکن است دوران اوج یک هنرمند پس از مرگ وی باشد. اما غالبا بیشترین ارزش آثار هنرمند مربوط به دوران طلایی وی است. ویژگی‌های روحی-روانی هنرمند در سنین مختلف معمولا در این سیر تکاملی دخیل هستند. بنابراین سن هنرمند نیز می‌تواند عامل اثرگذاری در قیمت آثارش باشد. در اینکه مشخصه‌های دقیق دوران طلایی یک هنرمند شامل چه مواردی می‌شود اتفاق‌نظر وجود ندارد و به‌طورکلی ترکیبی از میزان تقاضا در بازار، نقد‌ها و مطالبی که در رابطه با یک هنرمند نوشته می‌شود می‌تواند بطور حدودی دوران اوج یک هنرمند را مشخص کند.

 مسئله مرور زمان

استهلاک اقتصادی و استهلاک تکنیکی: به مرور زمان ممکن است بخش‌هایی از اثر هنری فرسوده شود که این فرسودگی می‌تواند ارزش اثر را کاسته یا افزایش دهد. این استهلاک استهلاک تکنیکی است. اما اگر شوق و تمایل خریداران برای تصاحب یک اثر هنری کم شود و تقاضا برای خرید آن اثر کاهش یابد می‌گوییم آن اثر هنری دچار  استهلاک اقتصادی شده است. هنرمندانی که در مورد آنها هیچ‌گونه بحث‌و‌گفتگوی وجود نداشته باشد به مرور فراموش خواهند شد و این امر ممکن است استهلاک اقتصادی آثار آنان را به شدت افزایش دهد. از دیگرسو برخی اظهار نظرهای نابجا و واکنش‌های غلط هنرمند به برخی رویدادهای هنری، اجتماعی و سیاسی ممکن است باعث مطرح‌شدن وی شود اما به همان نسبت نیز از محبوبیت وی در محافل مختلف جامعه کاسته خواهد شد و امکان دارد تمایل برای خرید آثارش کاهش یابد.

زمان رونمایی اثر

اثری مانند پوستر هوپ که توسط هنرمند آمریکایی Shepard Fairey طراحی شد بدین خاطر ارزش فراوانی پیدا کرد که در زمان مناسبی (در اولین کمپین انتخاباتی باراک اوباما) ارائه شد. هنرمندانی که به اهمیت این فرصت‌ها آگاهند حتی ممکن است رویدادهایی را پیش‌بینی کرده و متناسب با آن اثری را پیش از روی‌دادن آن اتفاق خلق کرده باشند تا در فرصت مناسب فورا از اثر خود رونمایی کنند.

اعلام مدت زمان صرف شده برای خلق اثر

شام آخر داوینچی در سال 1495 آغاز و در 1498 به پایان رسید. هنرمند امریکایی  James Turrellاثر معبدگونۀ خود با نام رودن کراتر Roden Crater را در دهۀ هفتاد میلادی شروع به ساختن کرد و هنوز کامل به پایان نرسیده است.

ساخت کلیسای آنتونیو گائودی  (Antonio Gaudi)با نام ساگرادا فامیلیا  Sagrada Familiaدر بارسلون اسپانیا از سال 1882 آغاز شده است و همچنان نیز ادامه دارد. چنین آثاری برای سازندگانشان اعتباری پایدار ایجاد می‌کنند.

ثبت گذر زمان به‌عنوان هستۀ مرکزی اثر هنری

برخی هنرمندان پس از رویدادهای مختلفی در مسیر زندگیشان و یا بعد از رویدادهای خاص سیاسی-اجتماعی به ثبت تاریخ به روش‌های مختلف به‌طور روزشمار و یا گاه‌شمار اقدام می‌کنند. (مانند روزشمار "یکی بود یکی نبود" مهرداد محبعلی هنرمند ژاپنی On Kawara) در چنین آثاری اعدادی که زمان را به واحدهای مشخصی همچون ساعت، روز، هفته، ماه یا سال بیان می‌کنند نقشی کلیدی بازی می‌کنند.

از دیگر سو برخی هنرمندان نیز از مقولۀ ثبت گذرزمان به صورت ترکیبی استفاده می‌کنند، بدین صورت که برای مدت زمان از پیش تعیین‌شده و یا از پیش تعیین نشده‌ای دست به انجام کاری می‌زنند. از نمونه‌های بارز این موضوع می‌توان به آثار هنرمند انگلیسی؛ همیش فولتن Hamish Fulton اشاره کرد که روزها، هفته‌ها و ماه‌ها مسیرهایی را پیاده‌روی می‌کند و در نهایت پس از پایان سفرش اعداد و ارقامی را در آثارش ثبت می‌کند که مربوط به زمان این پیاده‌روی‌ها به همراه برخی واژه‌هاست که اطلاعاتی مختصر دربارۀ سفرش است. به‌طورمثال این هنرمند در یکی از پوسترهایش به‌طور ساده و آشکار بیان می‌کند که در یکی از تجربیات راه رفتنش 7 روز هیچ کلمه‌ای با کسی گفتگو نکرده است.

کپسول‌های زمان

کپسول‌های زمان معمولا صندوق‌هایی مقاوم هستند که اشیا، اسناد و اطلاعاتی را از دوره‌ای تاریخی در خود دارند و معمولا در جایی مخفی و دور از دسترس نگهداری می‌شوند. از این ابزارها برای حفظ اطلاعات برای آیندگان استفاده می‌شود. نمی‌توان به امید کسب درآمد بیشتر به آن نگاه کرد اما در بازه‌های زمانی طولانی ارزش ویژه‌ای می‌تواند پیدا کند. از نمونه‌های معروف این کپسول‌ها می‌توان به Crypt Of Civilization در جورجیای آمریکا اشاره کرد. همچنین هرازگاهی اخباری مبنی بر پیداشدن مجموعه‌ای از آثار هنری در گوشه و کنار دنیا منتشر می‌شود که پس از آن داستان‌ها و روایت‌های گوناگونی دربارۀ آثار یافت شده مطرح می‌گردد که باعث ایجاد و افزایش ارزش  این آثار می‌شود.  

 اعلام تاریخ آغاز یک پروژه

پروژه‌های عظیم ممکن است حتی قبل از نهایی شدنشان تاریخ شروع به ساخت پروژه را نیز اعلام کنند. چنین اقدامی برای هنرمندان شناخته شده، باعث می‌شود تا نوعی "انتظار همراه با هیجان" در بین مخاطبانشان ایجاد شده و مشتاق شوند تا اثر نهایی را مشاهده کنند. ممکن است در حین مراحل تولید اثر و پیش از تکمیل نهایی آن برخی خریداران نسبت به خرید آن اثر ابراز تمایل کنند که البته این موضوع به مسائل گوناگون دیگری نیز به غیر از زمان، نظیر میزان شهرت آن هنرمند در بازار هنر داخلی و بین‌المللی و مواردی از این دست ارتباط ممکن است ارتباط داشته باشد.

برای مثال می‌توان به برخی پروژه‌های زوج هنری مشهور، کریستو و ژان کلود  Christo & Jeanne-Claude که با منسوجات ویژه‌ای روی سطوح ساحلی، درخت‌ها، ساختمان‌ها و حتی سطوح وسیعی از دریا را می‌پوشانند اشاره کرد. همچنین پروژۀ Storm King Wall اثر هنرمند انگلیسی Andy Goldsworthy  نیز نمونۀ دیگری از پروژه‌های هنری است که بسیاری از بازدیدکنندگان از مجموعۀ استورم کینگ منتظردیدن نتیجۀ نهایی این دیوار سنگی دست‌ساز طویل بودند.

اعلام تاریخ نابودی یا پایان عمر یک اثر

ترس از دست دادن یک تجربه می‌تواند اشتیاقی را در دل مخاطبینش ایجاد کند که نتیجۀ آن ممکن است برای برخی از خالقین آن تجربه سودآور باشد. معمولا آثاری که با متریال‌های ناپایدار خلق می‌شوند، مانند مجسمه‌های یخی و شنی و نیز برخی آثار لندآرت، عمر بسیار کوتاهی دارند و همین امر باعث می‌شود تا علاقمندان به این آثار پیش از نابودی آنها حاضر باشند تا بهایی را جهت بازدید از آثار پرداخت کنند. از دیگر سو در چنین مواردی بسیاری از مخاطبین با درنظرداشتن اینکه این آثار به‌زودی از بین خواهند رفت شروع به ثبت تصاویری از آنها می‌کنند و بسیاری از این تصاویر و ویدئوها سر از شبکه‌های اجتماعی درمی‌آورد که می‌تواند برای هنرمند و برگزارکننده رویداد تبلیغات اثربخشی به حساب آید.

 اهمیت برخی دوره‌های تاریخی

رویدادهایی که در برخی دوره‌های تاریخی رخ می‌دهد ممکن است برای مردم یک جامعه یا حتی مردم تمام جهان اهمیت داشته باشد. اگر یک نقاش سوریه‌ای مانند " تمام اعظم" Tammam Azzam اثرش را در دوران جنگ داخلی سوریه خلق کرده باشد نگاهی که مخاطب به آن اثر دارد، بدون درنظرگرفتن مبحث دوران طلایی هنرمند، متفاوت از اثری است که همان هنرمند در دوران پیش از جنگ خلق کرده است. ازین جهت ممکن است برخی دوره‌های تاریخی ارزش آثار هنری زمان خود را افزایش دهند. جدای از این موضوع رویدادهای تاریخی، دوره‌ها و دهه‌های مختلف دارای حال و هوای مختص به خود هستند که از آن به‌عنوان "روح دوران" یاد می‌شود.  

نگاه به آینده

بعضی از آثار ژول ورن (Jules Verne)، لئوناردوداوینچی (Leonardo Da Vinci)، ریچارد باکمینستر فولر (Richard Buckminster Fuller) در زمرۀ آثاری قرار دارند که فراتر از زمان خود بودند و هستند. همچنان‌که در برخی پرفورمنس‌های هنرمند قبرسی-استرالیایی، استلارک Stelarc نیز تکنولوژی‌هایی به‌کارگرفته می‌شود که جلوتر از زمان خود هستند. در اغلب موارد هنرمندانی که به آینده می‌اندیشند با مباحث مرتبط با تکنولوژی در ارتباط هستند. این در حالیست که ون‌سان‌ونگوگ  (Vincent Van Gogh) و برخی هنرمندان بنا به دلایل گوناگون، که معمولا یک سر آن به دلالان هنری و سوی دیگر آن به ماجراهای گفته شده در رابطه با آنان بر می‌گردد، چند سال یا چند دهه پس از پایان زندگیشان به شهرت می‌رسند که داستان آن با داستان "نگاه‌به‌آینده" متفاوت است.

همانطور که در ابتدا نیز بدان اشاره شد علاوه‌بر موارد مذکور ممکن است زمان به طرق دیگری نیز ارزش آثار هنری را دستخوش تغییرات مثبت یا منفی کند. هدف از انتشار این مطلب نیز تاکید مجدد بر اهمیت زمان در ارزش آثار هنری بود.

زمان به خودی خود تاثیری بر آثاری هنری نخواهد داشت و این عوامل موجود در بستر زمان است که باعث معنادارشدن زمان برای ما می‌شود. هرچه بیشتر با این عوامل آشنا شویم بهتر می‌توانیم پیامدهای احتمالی آنها را پیش‌بینی کنیم و البته مقولۀ زمان تنها یکی از بسیار مواردی است که در مسیر تکاملی ارزشمندشدن آثار هنری اهمیت دارد. همچنین اگر موضوع تاثیر زمان بر ارزش آثارهنری از دیدگاه متخصصین در زمینه‌های دیگری به غیر از هنر، نظیر علوم اقتصادی، روانشناسی و جامعه شناسی، مورد بررسی قرار گیرد احتمالا با ابعاد متفاوتی از این موضوع مواجه خواهیم شد و این کار باعث خواهد شد تا نگاهی جامع‌تر و دقیق‌تر به این مسئله داشته باشیم.

تهیه و تالیف

سامان پاریزی

آرتیبیشن آمادۀ پذیرش و انتشار مقالات شما در بلاگ خود خواهد بود.

برای نشر مقالات و مطالب هنری خود و اطلاع از شرایط و قوانین نشر در بلاگ آرتیبیشن کلیک کنید.